Osmanlı Devleti, 1299-1923 yılları arasında Anadolu topraklarında 600 yılı aşkın süre hüküm sürmüş büyük bir imparatorluktur. Bu imparatorluğun bürokrasisinde ise sistemli bir hiyerarşi bulunmaktadır. Bu hiyerarşi içerisinde, devletin önemli görevlerini üstlenen devlet adamları çeşitli rütbelerle görev yapmışlardır.
Osmanlı Devleti’nin tarihinde toplamda 292 sadrazam atanmıştır. Sadrazamlar, padişah adına devlet işlerini yönetmişlerdir. Bu yüksek rütbeli devlet adamlarından biri de Çandarlı Halil Paşa’dır. Özellikle Fatih Sultan Mehmed döneminin en önemli isimlerinden biri olan Çandarlı Halil Paşa'nın hayatı ve ölümü, Osmanlı tarihinde önemli bir yer tutmaktadır.
ÇANDARLI HALİL PAŞA KİMDİR?
Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı devlet adamı olarak 1439-1453 yılları arasında sadrazamlık görevini üstlenmiştir. İstanbul'un fethinden hemen sonra, 10 Temmuz 1453'te Fatih Sultan Mehmed'in emriyle idam edilmiştir.
Bu süre zarfında, tam 15 yıl boyunca Osmanlı Devleti'nde vezir-i azamlık görevini başarıyla sürdürmüştür. Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı tarihinde idam edilen ilk sadrazam olma özelliğine sahiptir. Kendisi, Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminin önemli isimlerinden Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa'nın torunu ve Çandarlı İbrahim Paşa'nın oğludur.
Pamukkale Üniversitesi (PAÜ) Öğrenci Konseyi Başkanlığı'nın düzenlediği "Fatih Sultan Mehmet Han" söyleşisine katılan Tarihçi ve yazar Prof. Dr. İlber Ortaylı, Çandarlı Halil Paşa'yı aşırı derecede barışçı bir karakter olarak nitelendirmiştir.
ÇANDARLI HALİL PAŞA NEDEN ASILDI?
Çandarlı ailesi, Osmanlı Devleti'nin Kuruluş Dönemi'nde belirgin rol oynamış bir ailedir. Dört önemli sadrazam yetiştirmiş ve devletin askeri, idari ve siyasi yapısının oluşumunda önemli katkılar sağlamışlardır. Bu sebeple, İstanbul'un fethinden önceki yüz yıl boyunca “Çandarlı” kendinden bahsettiren güçlü bir soy haline gelmiştir.
Osmanlı Devleti’nde Fatih’in tahta çıkmasıyla beraber devletin siyasi güç dengelerinde büyük ölçüde değişimler meydana gelmiştir. Çandarlı soyundan gelmekte olan Çandarlı Halil Paşa, II. Murad döneminde etkili bir devlet adamı olarak görev yapmıştır.
Fatih Sultan Mehmet'in tahta çıkışı ile devletin kontrolünü tamamen eline almak istemesinden kaynaklı olarak Çandarlı Halil Paşa’nın devlet yönetiminde sahip olduğu güç önemli ölçüde azalmıştır.
FATİH ÇANDARLI HALİL PAŞA’YI NEDEN ÖLDÜRTTÜ?
Doğruluğu hakkında hala kesin sonuçlar elde edilememiş olmakla birlikte Fatih Sultan Mehmet’in babası olan II. Murat’ın ölümünün zehirlenmeden kaynaklandığına dair bazı spekülasyonlar yapılmaktadır.
Geçen bahislerde bu zehirlenme olayında Çandarlı Halil Paşa’nın da adının geçiyor oluşundan Fatih Sultan Mehmet’in kendisine karşı duymuş olduğu güvensizlikten söz konusudur.
Çandarlı Halil Paşa’nın, Fatih Sultan Mehmet’in tahta çıkmasını destekliyor oluşunun yanında Fatih’i tecrübesiz gördüğü için yetkilerindeki sınırlandırılmalara rağmen stratejik konulardaki kararlara müdahalede bulunmak istemiştir.
Çandarlı Halil Paşa’nın bu ısrarcı tavırları, Fatih ve Fatih’i lalası olan Zağanos Mehmet Paşa ile aralarında tartışma yaratmıştır. Zağanos Mehmet Paşa ile olan bu gerginlik, Fatih'i ciddi şekilde endişelendirmiş ve sorunu çözmek için adımlar atmaya teşvik etmiştir.
Osmanlı Devleti döneminde etkili bir kişinin yönetimdeki kararlara müdahalesiyle başa çıkmak kolay değildir. Bu nedenle çözüm bulmak zorlu bir süreç haline gelmiştir.
Çandarlı Halil Paşa’nın sonu ise İstanbul'un fethinden hemen önce gelmiştir. Fetih hazırlıkları sırasında Çandarlı, Fatih Sultan Mehmet’e, İstanbul kuşatması sırasında Avrupa’da yeni bir haçlı ordusunun ortaya çıkacağını haberini aldığını bildirmiştir.
ÇANDARLI HALİL PAŞA İDAMI
Çandarlı’nın fetih sırasında ortaya attığı Haçlı Ordusu iddiası, fethi tamamen durdurabilecek güçte olma niteliğindedir. Çandarlı Halil Paşa’nın bu iddiaya ortaya atması da kendisinin sonu olmuştur.
Çandarlı Halil Paşa, 1 Haziran 1453’de görevinden alınmıştır. Yedikule’de tam kırk gün hapis yatan Çandarlı Halil Paşa, gözlerine mil çekildikten sonra aynı gün içerisinde idam edilmiştir.
ÇANDARLI HALİL PAŞA HAİN MİYDİ?
Çandarlı Halil Paşa'nın hain olduğuna dair kesin kanıtlar bulunmamaktadır. Ancak, II. Murad'ın ölümünde zehirlendiği iddiaları ve bu suikast planında Çandarlı Halil Paşa'nın adının geçtiği iddialar ve tahminler bulunmaktadır.
İstanbul’un fethi sırasında ortaya attığı yeni bir haçlı seferinin kuruluyor olduğu iddiaları ise bazı kişiler açısından Çandarlı Halil Paşa’ya karşı Bizans’tan rüşvet alıyor” algısının oluşmasına sebebiyet vermiştir.
Bu konularda net kanıtlar olmamakla birlikte, bazı tarihçilerin günümüzde hala tartıştığı bir konudur. Dolayısıyla, Çandarlı Halil Paşa'nın hainlikle suçlanması doğrudan kanıtlanmış bir durum değildir.
ÇANDARLI HALİL PAŞA KİMİN SADRAZAMIYDI?
Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı Devleti'nin Kuruluş Dönemi'nde rol almış önemli bir devlet adamıdır. II. Murad döneminde ve ardından Fatih Sultan Mehmed döneminde sadrazamlık görevini üstlenmiştir. II. Murad'ın saltanatı boyunca etkili bir sadrazam olarak görev yapmıştır ve devletin yönetiminde önemli rol oynamıştır.
ÇANDARLI HALİL PAŞA NERELİ? SOYU NEREYE DAYANIYOR?
Çandarlı Halil Paşa’nın da üyesi olmuş olduğu Çandarlı ailesinin kökenlerinin Ankara'nın Nallıhan İlçesi’nin Cendere köyüne uzanmakta olduğu bilinmektedir.
ÇANDARLI AİLESİ DEVŞİRME MİYDİ?
Devşirme, Osmanlı İmparatorluğu'nun fethettiği bölgelerden, özellikle Balkanlar'dan Hristiyan gençlerin seçilerek toplanması ve yoğun bir eğitimden geçirilerek askeri veya bürokratik görevler için yetiştirilmesi sistemi olarak bilinir.
Çandarlı ailesi Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde Türk asıllı bir aile olarak bilinmektedir. Osmanlı'nın kuruluş döneminde önemli devlet görevlerinde bulunmuşlardır ve Çandarlı Halil Paşa gibi önemli devlet adamları yetiştirmişlerdir.
İlerleyen dönemlerde Çandarlı ailesine mensup olan Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa, yeniçeri ocağının ve devşirme sisteminin kurucusu olarak bilinmektedir.
