Şah damarı boyunda iki taraflı olarak bulunan ve halk arasında şah damarı olarak bilinen karotis arterlerin tıkanması durumudur. Karotis arterler, beynin ön kısmına oksijen bakımından zengin kan götüren atardamarlardır. Beynin ön bölümünde düşünme, konuşma, kişilik özellikleri, duyusal ve motor işlevlerin kontrol edildiği alanlar bulunur. Boynun her iki tarafındaki karotis arterlerde, çene çizgisi açısının hemen altında nabız hissedilebilir. Tıp literatüründe karotis arter hastalığı olarak bilinen şah damarı tıkanıklığı, genellikle plak denilen yağlı maddelerin ve kolesterol artıklarının damar duvarında birikmesinden kaynaklanır. Şah damarı tıkanıklığı, inme riskinde artış gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olur.
Şah damarı tıkanıklığı neden olur?
Kalbi kanlandıran koroner arterlerde olduğu gibi şah damarlarının iç kısmında da ateroskleroz denilen damar sertliği durumu görülebilir. Sağlıklı bir atardamarın duvarı, esnek ve pürüzsüz bir yapıya sahiptir. Yüksek kolesterol düzeyleri, obezite, sigara kullanımı gibi bazı olumsuz faktörlerinin etkisiyle şah damarı duvarında yağlı maddeler, kolesterol atıkları, kireç kalıntıları gibi zararlı maddeler birikmeye başlar. Bu maddelerin birikmesi sonucunda, damarın duvarında aterosklerotik plak denilen kalın bir kireç tabakası meydana gelir. Bu durum şah damarında esneklik kaybı, darlık ya da tıkanıklıkla sonuçlar. Darlık nedeniyle beyne giden kan akımında azalma meydana gelir. Kan akımı kritik düzeyin altına inerse beynin oksijenlenmesi ve beslenmesi etkilenir. Şah damarlarda meydana gelen darlık zamanında ve uygun şekilde tedavi edilmezse tam bir tıkanıklığa sebep olarak kalıcı inmeye ve beyin hasarına yol açabilir. Şah damarı darlığı, inme riskinde önemli oranda artışa neden olur.
Şah damarı tıkanıklığı için risk faktörleri nelerdir?
Karotid arter hastalığı için risk faktörleri, ateroskleroz oluşumunu artıran etkenlerle benzerdir. Bu faktörlerden en önemlileri;
-İleri yaş
-Sigara kullanımı
-Hipertansiyon
-Kan lipit ve kolesterol düzeylerinde yükseklik
-Şeker hastalığı
-Aşırı kilolu olmak
-Sedanter yaşam tarzı
-Ailede ateroskleroz, koroner arter hastalığı veya karotis arter hastalığı öyküsü
75 yaş altı erkekler aynı yaş grubundaki kadınlara göre şah damarı tıkanıklığı açısından daha yüksek risk altındadır. 75 yaşından sonra ise kadınlar erkeklere göre daha büyük risk taşır. Koroner arter hastalığı olan kişilerde karotis arter hastalığı gelişme riski daha yüksektir. Tipik olarak, karotis arterlerde koroner arterlerden birkaç yıl sonra darlık ya da tıkanık gelişir.
Şah damarı tıkanıklığı belirtileri nelerdir?
Şah damarındaki darlık belirli bir seviyeye gelmeden önce hastalarda herhangi bir belirti görülmeyebilir. Darlık kritik seviyeye geldiğinde ise aterosklerotik plak bölgesinde oluşan geçici pıhtılara bağlı olarak inmede de görülen bazı belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Geçici pıhtının çözülmesi sonucu belirtilerin kaybolması ile karakterize bu duruma geçici iskemik atak adı verilir. Geçici iskemik atak beyne giden atardamarda pıhtı oluşumu nedeniyle kısa süreli tıkanıklık ve düşük kan akımı olduğunda görülen geçici bir felç durumudur. Belirtileri inmede görülenlerle benzerdir; fakat sadece birkaç dakika veya saat sürer ve sonra kaybolur. Geçici iskemik atak belirtileri şunları içerebilir:
-Ani görme kaybı, bulanık görme veya bir veya iki gözde görmede zorluk
-Yüzün bir tarafında, vücudun bir tarafında veya bir kol veya bacakta zayıflık, karıncalanma veya uyuşma
-Yürümede zorluk, denge kaybı, koordinasyon eksikliği
-Ani gelişen baş dönmesi
-Bilinç bulanıklığı
-Afazi adı verilen konuşma güçlüğü
-Ani gelişen şiddetli baş ağrısı
-Hafıza ile ilgili sorunlar
-Yutma zorluğu (Disfaji)
Geçici iskemik atak, tıbbi bir acil durumdur; çünkü büyük ve kalıcı inmeye ilerleyebilir ve bunu tahmin etmek imkansızdır. Bu sebeple yukarıdaki belirtilerden herhangi biriyle karşılaşırsanız derhal 112’yi arayarak acil yardım çağırmanız hayati önem taşır. Araştırmalardan elde edilen bulgulara göre, geçici iskemik atak geçiren bir kişinin, büyük bir inme geçirme ihtimali, normal popülasyona göre 10 kat artmıştır.
Şah damarı tıkanıklığına hangi bölüm bakar?
Şah damarı tıkanıklığı teşhisi ve tedavisi için sağlık kuruluşlarının nöroloji bölümüne başvurmak gerekir. Şah damarlarında darlık ya da tıkanıklığın stent ile tedavisi ise girişimsel nöroradyoloji veya kalp damar cerrahisi uzmanı hekimler tarafından yapılır. Karotis endarterektomi adı verilen açık cerrahi tedavi uygulaması ise sadece kalp damar cerrahları tarafından yapılır.
Şah damarı tıkanıklığı tanısı nasıl konur?
Karotis arter hastalığı, geçici iskemik atak veya felç geçirene kadar herhangi bir belirti vermediğinden düzenli doktor kontrolleri tanı için çok önemlidir. Yapılan fizik muayenelerde şah damarları steteskopla dinlemekle anormal sesler duyulmasıyla karotis arter hastalığından şüphelenilebilir.
Boyunda steteskopla duyulan üfürüm varlığı şah damarı darlığını taramanın basit, güvenli ve ucuz bir yoludur. Üfürüm aterosklerotik hastalığın ve dolayısıyla inmenin önemli bir habercisi olabilir. Geçici iskemik atakta görülebilen belirtilerden herhangi birine sahipseniz bunu doktorunuza söylemeniz muayeneyi bu yönde derinleştirmesine yardımcı olacaktır. Şah damarı tıkanıklığı şüphesinde tanıyı doğrulamak için çeşitli testler ve görüntüleme yöntemlerinden yararlanılır;
Şah damarı ultrason ve doppleri. Ağrısız ve kolay yapılabilen bu tarama testi, karotid arterleri görüntülemek için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanır. Aterosklerotik plaklar ve kan pıhtılarının tespitinde ve kan damarlarında darlık veya tıkanıklık olup olmadığını belirlemede faydalıdır. Doppler ultrasonu ile kanın kan damarlarındaki dolaşımı görüntülenebilir.
-Manyetik rezonans anjiyografi (MRA). Bu görüntüleme tekniği beyin damarları hakkında doğru bilgi toplamak için güçlü bir mıknatıs kullanır. Daha sonra elde edilen bilgilerden bilgisayar yardımıyla yüksek çözünürlüklü görüntüler üretilir. MRA ile beyindeki küçük damar tıkanıklıkları bile sıklıkla tespit edebilir.
-Bilgisayarlı tomografik anjiyografi (BTA). BTA karotis arterlerin enine kesit görüntülerini üretmek için X-ışınları ve bilgisayar teknolojisini kullanır. Bu görüntüleme testi ile yapılan tarama beyindeki hasar alanlarını ortaya çıkarabilir. BTA taramasında düşük seviyede radyasyon kullanılır.
-Beyin anjiyosu. Beyin anjiyosu şah damarının görüntülenmesi için altın standart olarak kabul edilir. Karotid arterlerdeki kan akımını gerçek zamanlı olarak görmeyi sağlayan cerrahi bir uygulamadır. -Anjiyografi sırasında karotis arterlere kontrast boya enjekte edilerek canlı bir röntgen ekranında daralma veya tıkanmaların görüntülenmesi sağlanır.
-Kan pıhtılarının neden olduğu inme riskini azaltmak için pıhtı önleyici ve kan sulandırıcı ilaçlar başlanır. Doktorunuz ayrıca, kolesterolü ve kan basıncını düşürmek için çeşitli ilaçlar reçete edilebilir.
Şah damarı tıkanıklığı tanısı nasıl yapılır?
Karotis arter hastalığını etkin bir şekilde tedavi etmek için yaşam tarzı değişiklikleri en önemli adımdır. Ayrıca hastalığın tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanılır ve gerekli durumlarda cerrahi ya da stent tedavisi yapılır. Karotis arter hastalığının ilerlemesini önlemek için aşağıdaki yaşam tarzı değişiklikleri önerilir:
-Sigara kullanımı sonlandırılmalıdır.
-Yüksek tansiyonun ve diyabet kontrol altında tutulmalıdır.
-Sağlıklı bir diyet uygulanmalıdır.
-Aşırı kilolardan kurtulmak önemlidir.
-Düzenli egzersiz yapılmalıdır.
-Alkol alımı kısıtlanmalıdır.
-Düzenli doktor kontrollerine gidilerek doktorun önerileri eksikliksiz uygulanmalıdır.
Şah damarı tıkanıklığı stent takılması nasıl yapılır?
Karotis anjiyoplasti ve stentleme, beyne kan akışını sağlamak için tıkalı arterleri açmak amacıyla uygulanan bir prosedürdür. Genellikle inmeyi tedavi etmek veya önlemek için yapılır. İşlem sırasında genel anestezi uygulanmaz. Hasta uyanıktır ve damardan çeşitli sakinleştirici ilaçlar verilerek işleme başlanır. Stent uygulaması kasık damarlarından kateter adı verilen ince uzun borularla girilerek yapılır. Bu kateter içinden geçirilen kılavuz telle tıkanıklığın bulunduğu bölgeye ulaşılır. Tel üzerinden özel bir balon kateter ile hasta damara ulaşılıp anjiyoplasti adı verilen bir işlem uygulanır. Anjiyoplasti balonun şişirilip indirilmesiyle damardaki darlığın azaltılması işlemine denir. Daha sonra stent denilen özel bir tüp tekrar oluşmasını önlemek amacıyla darlığın olduğu kısma yerleştirilir.
